Dil öğrenmede kritik yaş ‘4’ !
Çocuğunuz muhakkak bir yaştan sonra hala telefon sözcüğü yerine ‘tefon’, kuş yerine ‘tuş’, otomobil yerine ‘aba’, su yerine ‘şu,’ ya da ‘du’, kapı yerine ‘kakı, tapı, papı’… üzere üretimler yapıyorsa dikkat!
Uzmanlar uyarıyor. Bir çocuk üç yaşına geldiğinde söylediklerinin en az yarısı hakikat bir biçimde anlaşılıyor olmalı. Dr. Öğr. Üyesi Özlem Oğuz, 4 yaşını tamamlamış olan bir çocuğun anadilde yer alan sesleri gerçek bir biçimde üretmesi ve konuşmalarının anlaşılabiliyor olması gerektiğini vurgularken konuşma sesi bozukluğunda erken müdahalenin ileri yaşlar için hayli kıymetli olduğuna dikkat çekiyor.
Üsküdar Üniversitesi Sıhhat Bilimleri Fakültesi Lisan ve Konuşma Terapisi Kısım Lider Yardımcısı Dr. Öğr. Üyesi Hasret Oğuz, çocuk yaşlarda başlayan ve ileri yaşlarda da görülebilen konuşma sesi bozukluklarına yol açan nedenler hakkında değerlendirmelerde bulundu, tavsiyelerini paylaştı.
Zorlanmak öğrenme sürecinin bir parçası
Dil hünerlerini öğrenen küçük çocukların sözleri gerçek halde söylemekte biraz zorlanmalarının olağan olduğunu belirten Dr. Oğuz, “Bu, öğrenme sürecinin bir kesimidir ve konuşma maharetleri vakitle gelişir. Her yaşta makul seslerde ve sözlerde ustalaşırlar. Lakin kimi çocuklarda konuşma esnasında anlaşılırlığa yönelik zorluklar ya da birtakım konuşma sesi yanlışları kelam konusu olabiliyor. Bu durum çocukların, beklenen yaşı aşan makul sesleri ve sözleri söylemekte zorlandıkları manasına geliyor.” dedi.
Bozukluklar yetişkinlikte de devam edebilir
Konuşma sesi bozukluklarının bir çocuğun kendi lisanındaki sesleri/ses kalıplarını öğrenme, tabir etme yahut kullanma zorluğuna verilmiş olan genel bir tanımlama olduğunu söz eden Dr. Hasret Oğuz, “Çocukların konuşma üretimindeki yanılgılar ebeveynler, başka yetişkinler ve hatta çocuklar tarafından fark edilebilir ve tahminen de telaşa sebep olabilir. Bu zorluklar, tıpkı yaş kümesindeki çocukların bağlantı yetenekleriyle karşılaştırıldığında ekseriyetle açıktır ve çocuklarda gördüğümüz bu zorluklar bozukluğun nedenine ve tabiatına bağlı olarak yetişkinlikte de devam edebilir.” diye konuştu.
Yapısal nedenlerden kaynaklanabiliyor
Konuşma sesi bozukluğu olan çocuklarda konuşma üretimine ait performans konusunda sıkıntılar yaşandığını ve anlaşılırlığın etkilendiğini vurgulayan Dr. Hasret Oğuz, “Bu teşhis, bozukluğun nedenine ve şiddetine bağlı olarak farklı halde ortaya çıkabilir. Artikülasyon bozukluğu, fonolojik bozukluk, çocukluk çağı konuşma apraksisi ve dudak damak yarıklığı, işitme pürüzü, down sendromu, otizm spektrum bozukluğu ve serebral palsi üzere durumların eşlik ettiği konuşma sesi bozukluğu cinslerinin olduğunu söyleyebiliriz. Konuşma sesi bozukluğu, yapısal nedenlerden ötürü ya da çocuğun edinmekte olduğu lisanın fonolojik kurallarını ‘nedensiz’ olarak öğrenmede gecikmesi kaynaklı ortaya çıkabiliyor.” sözlerini kullandı.
Aile hikayesi de tesirli olabiliyor
Bazı durumların eşlik etmesi halinde çocukta konuşma sesi bozukluğu kuşkusu ve çocuğun teşhis alma ihtimalinin arttığını belirten Dr. Hasret Oğuz, “Ailede rastgele bir lisan ve konuşma bozukluğu hikayesi, doğum öncesi-sırası-sonrası şartlar, oral motor yapılarda farklılıklar (dudak damak yarıklığı, lisan bağı, dental deviasyonlar, orofasiyal myofonksiyonel bozukluklar), orta kulak iltihabı hikayesi, işitme mahzuru ve sinirsel patolojiler teşhis almada riski artırabilecek durumlar ortasında yer alıyor.” dedi.
Duyumlar ile müdahale edilmemeli
Yaygın inanışın tersine ankiloglossi olarak tanımlanan lisan bağının her vakit ve kesin olarak konuşma sesi bozukluğuna yol açmadığını vurgulayan Dr. Hasret Oğuz, “Bazı durumlarda beslenme, ağız içi hijyen ve konuşma üretiminde problemlere neden olabiliyor fakat ankiloglossisi olan herkeste sorun görülmesinin mümkün olmadığını söyleyebiliriz. Bir uzman tabibin ve dil-konuşma terapistinin görüşünün akabinde ankiloglossiye gerekli müdahale gerçekleştirilebilir. Duyumlar ve uzman olmayan görüşler temel alınarak duruma müdahale edilmemeli. Yanlış müdahale durumunda ses, konuşma ve yutmaya ait çok daha büyük sıkıntılar ile karşı karşıya kalınabilir.” diye konuştu.
Kritik yaş ‘4’
Dr. Hasret Oğuz, ‘Çocuğun sözde yer alan bir sesi söylememesi, söze sözde olmayan bir ses ekleyerek söylemesi, sözde yer alan sesleri değiştirmesi, farklı bir biçimde üretmesi, sesleri her vakit hakikat bir biçimde üretememesi ve anlaşılırlığının düşük olması durumları konuşma sesi bozukluğu teşhisini akla getiriyor’ dedi ve kelamlarına şöyle devam etti:
“Çocuğun belli bir yaştan sonra telefon sözcüğü yerine ‘tefon’, kuş yerine ‘tuş’, otomobil yerine ‘aba’, su yerine ‘şu,’ ya da ‘du’, yılan yerine ‘lılan’, kapı yerine ‘kakı, tapı, papı’, şapka yerine ‘şakba’ üzere üretimler yapıyor olması beklenmedik bir durumdur. Bir çocuk üç yaşına geldiğinde söylediklerinin en az yarısı yanlışsız bir formda anlaşılıyor olmalı. 4 yaşını tamamlamış olan bir çocuğun anadilde yer alan sesleri gerçek bir formda üretmesi ve konuşmalarının aile harici bireyler tarafından da anlaşılabiliyor olması gerekiyor. Konuşma sesi bozukluğu olan bir çocuk, beklenen yaşı geçse bile sözleri söylem etmek için çaba etmeye devam edecek ve örnekleri verilmiş olan kusurlara benzeri kusurlar sergileyecektir. Bu türlü bir durumda kıymetlendirme için bir lisan ve konuşma terapistine gidilmesi öneriliyor. Lisan ve konuşma terapisti, konuşma sesi bozukluğu için uygun olan kıymetlendirme prosedürünü uygulayacak ve akabinde tekrar çocuğa uygun olan terapi usulünü seçerek müdahale sürecine başlayacaktır.”
Erken müdahale ileri yaşlar için çok önemli
Dil ve konuşma terapilerinde oral-motor antrenmanlar olarak isimlendirilen üfleme, balon şişirme ve dudak hareketleri çalışılmasının yanlış olduğunun ve bu şekil uygulamalarla terapi yaptığını belirten bireylerden uzaklaşılmasının çocuk için gerekli bir adım olduğunun farkında olunması gerektiğini vurgulayan Dr. Hasret Oğuz, “Bu nedenle lisan ve konuşma terapisi alınacak olan uzmanın diploma ve eğitim yeterliği kesinlikle sorgulanmalı. Konuşma sesi bozukluğunda erken müdahale, ileri yaşlar için hayli değerli. Okul öncesi devirde konuşma sesi bozukluğu olan çocukların okul periyodunda okuma-yazma tahsili sürecinde zorlanabileceği göz önünde bulundurulmalı ve zaten düzelebileceği ihtimaline tutunulmamalı.” dedi. (BSHA)
